Bạn có biết Cơ quan Lạm dụng Thuốc men & Sức khỏe Tâm thần (Substance Abuse & Mental Health Services Administration) thuộc Bộ Y tế & Nhân dụng Hoa Kỳ đã khuyến cáo người dân đem tất cả các loại thuốc (dược phẩm) quá thời hạn, hay không còn dùng nữa trộn lẫn vào các túi phân mèo (kitty litter) trước khi cho vào thùng rác.
Khuyến cáo nầy đã làm trò cười cho nhiều người, ngay cả những nhà làm khoa học…Nhưng trên thực tế, đó là một trong những phương pháp hữu hiệu hiện nay để giải quyết vấn để ô nhiễm dược phẩm hiện tại. Mục tiêu của việc trộn lẫn dược phẩm trong phân mèo, hay xác cà phê sau khi lọc xong, hay mạt cưa là để tránh cho các dược phẩm nầy không đến tay những người có thể lạm dụng chúng được. Vì tính quan trọng của vấn đề, nhiều câu hỏi được đặt ra sau đây:
- Dược phẩm đã đi vào môi trường như thế nào? Và với số lượng bao nhiêu?
- Dược phẩm ảnh hưởng lên môi trường như thế nào?
- Chuyện gì sẽ xảy ra đối với những dược phẩm không còn dùng nữa?
- Con người có đủ hiểu biết để thải hồi dược phẩm hay không? - Và thải hồi đi đâu?
- Nạn nhân đầu tiên của việc ô nhiễm dược phẩm là ai?
Biểu đồ dưới đây cho chúng ta hình dung được mức tiêu thụ "drug" của mọi lứa tuổi. Và lứa tuổi xử dụng thuốc nhiều nhứt là tuổi mới lớn và tuổi chuẩn bị bước vào đời. Đây là một hiện trạng xã hội các bậc phụ huynh cần phải lưu tâm.
Theo thống kê hàng năm, chỉ một việc đổ bỏ dược phẩm của những người đã qua đời trong bịnh viện đã phóng thích 19,7 tấn vào hệ thống cống rãnh Hoa Kỳ. Các loại dược phẩm làm ô nhiễm môi trường gồm: thuốc trụ sinh-kháng sinh, thuốc chống trầm cảm, thuốc kiểm soát sinh sản, và đủ mọi loại thuốc khác. Cho đến nay, các nhà khoa học đều đồng ý là hàm lượng dược phẩm trong môi trường nước uống còn quá thấp để có thể gây di hại cho con người và thú vật. Nhưng một câu hỏi khác được đặt ra là, định mức "thấp" đã dựa theo tiêu chuẩn nào và đã có chứng nghiệm chưa?
Và câu trả lời là chưa.
Một khi các dược phẩm phế thải được trộn lẫn vào nhau, mức ảnh hưởng hay sự độc hại không nằm trong các dược phẩm nguyên thuỷ mà còn nằm trong các phản ứng giữa chúng với nhau và các thành phẩm bị tách ra trong phản ứng. Những hoá chất nầy hòan toàn chưa được biết đến và kiểm soát.
Vì vậy, phế thải dược phẩm hiện nay vẫn là một câu hỏi lớn cho những nhà làm khoa học và môi sinh.
Sự ô nhiễm dược phẩm
Có thể nói việc thải hồi không đúng cách của các dược phẩm không còn dùng nữa là nhân tố lớn nhất cho vấn đề ô nhiễm dược phẩm. Theo thống kê của Cơ quan Thăm dò Địa chất Hoa Kỳ (US Geological Survey), trên 139 nguồn nước đã được nghiên cứu, 80% nguồn nước đều có chứa vi lượng của rất nhiều dược phẩm, trong đó hơn phân nửa chứa trên 7 hoá chất khác nhau, và có nguồn chứa 38 hoá chất. Ảnh hưởng lên con người của các vi lượng hóa chất nầy hòan toàn chưa được biết đến. Vài nghiên cứu chứng minh một số ảnh hưởng tiêu cực lên một vài sinh vật trong thiên nhiên như cá chẳng hạn.
Nạn nhân đầu tiên của sự ô nhiễm dược phẩm là phải kể đến tôm cá và những thực động vật sống trong cả nước ngọt lẫn nước biển. Không ai nghĩ đến cũng như lên kế hoạch "ngừa thai" cho cá, nhưng trên thực tế cá đã bị ngừa thai qua đường nước cống chảy vào sông rạch và đổ ra biển. Một loại oestrogen tổng hợp thuốc ngừa thai như 17alpha-ethinylestradiol đã làm cho một số cá đực (trống) như cá hương (trout) và cá fathead minnow không còn khả năng truyền giống của giống đực nữa, mà đã biến thành giống cái (feminize) nhưng không có khả năng sinh sản qua các cuộc nghiên cứu của TS John Sumpter, Anh quốc vào những năm 90 của thế kỷ trước.
Thuốc an thần như Prozac cũng đã làm giảm khả năng tăng trưởng của cá và ếch nhái. Nhà khoa học còn e sợ rằng các thuốc trụ sinh trị liệu cho gia súc sẽ làm tăng tính kháng sinh của vi khuẩn, do đó mức trị liệu sẽ phải tăng thêm nồng độ hay phải thay đổi dược phẩm khác. Nước thải qua việc chăn nuôi gia súc ở Hoa Kỳ hàng năm thải hồi vào môi trường 500 triệu tấn gồm thuốc trụ sinh, các hormones tổng hợp và những loại hoá chất dành riêng cho súc vật
Mỗi loại thuốc có một đời sống bán hủy (half-life) riêng và có mục đích trị liệu một số bịnh để làm tăng phẩm chất của cuộc sống con người. Nhưng chính nó, cũng là một độc tố trong một chừng mực nào đó do hệ quả (side effects) của nó để lại và ảnh hưởng lên con người. Và dược phẩm không ngừng ở đó sau khi con người hay thú vật uống vào. Chúng đã được thải hồi qua đường tiểu tiện, rồi qua hệ thống thanh lọc nước thải, qua đường nước mưa và nước tưới nông nghiệp.
Còn các dược phẩm dưới dạng rắn sẽ qua nhưng đường tiêu hóa của súc vật chăn nuôi. Và đa số dược phẩm gia đình thường được đổ bỏ qua đường toilet và chúng sẽ vào hệ thống cống nước sinh hoạt.
Con người đã sản xuất hàng ngàn, hàng chục ngàn sản phẩm với mưu cầu kéo dài đời sống, mang lại phẩm chất sống tối ưu, nhưng hoàn toàn chưa khống chế cũng như hiểu biết được tác hại thực sự của các dược phẩm trên ở ngoài môi trường. Chúng ta chưa hiểu tường tận tính chất của dược phẩm, chính những hoá chất nầy hiện đang là một thách thức lớn cho con người.
Dược phẩm là hóa chất. Một khi đi vào môi trường, qua các phản ứng hoá học giữa chúng với nhau, qua các phản ứng sinh huỷ (bio-degradation) v.v… chúng trở thành một hoá chất khác, có thể có tính độc hại cao hơn và đời sống bán huỷ dài hơn, nghĩa là tồn tại trong môi trường lâu hơn, và dĩ nhiên gây di hại nhiều hơn.
Hiện tại chưa có nhà khoa học nào có thể ước tính được những hệ luỵ vừa kể trên của các dược phẩm sau khi đi vào môi trường.
Nguồn phát thải ô nhiễm dược phẩm
Dược phẩm hết hạn, hay không còn dùng nữa đã đi vào môi trường qua nhiều ngã khác nhau mà con người là nguyên nhân của việc tạo ra nguồn ô nhiễm trên. Trên thực tế và cũng qua sự bất lưu tâm của con người, dược phẩm không đươc xem như là chất làm phương hại đến môi trường theo cung cách suy nghĩ thường tình. Ngay cả đối với những nhà máy sản xuất dược phẩm vẫn chưa đặt trọng tâm đúng mức cho việc bảo vệ môi trường trong việc nghiên cứu và sản xuất dược phẩm.
Tiến trình sản xuất và tinh chế một dược phẩm đòi hỏi một lượng rất lớn nước cho nhu cầu trên, và phế thải lỏng có chứa dược phẩm trên và các phó phẩm phần đông đi thẳng vào hệ thống cống rãnh.
Dược phẩm một khi được trộn lẫn với nhau sẽ phản ứng hổ tương theo phản ứng hoặc oxid - khử hoá, hoặc thuỷ phân để biến thành các hoá chất trung gian. Các hoá chất sau nầy trong giai đoạn hai sẽ bị sulphat hoá hay amino hoá để tạo thành một số hoá chất khác mà mức độc hại hoàn toàn chưa được biết đến.
Các nguồn phế thải dược phẩm được đan kể như sau:
* Nhà máy thanh lọc hệ thống cống rảnh: Các nhà máy nầy thanh lọc bằng phương pháp cơ học, hoá học, đôi khi sinh học, nhưng vẫn không thể nào loại bỏ tất cà dược phẩm có trong nguồn nước nầy;
* Bãi rác: Dược phẩm xâm nhập vào bãi rác qua nguồn rác sinh hoạt gia đình do con người phát thải ra. Bùn (sludge) phát sinh do việc thanh lọc nước cống rảnh cũng là nguồn ô nhiễm dược phẩm trong các bãi rác;
* Nguồn nước uống: Nguồn nước rỉ từ bãi rác, cũng như nước thanh lọc sơ cấp (primary) dùng để tưới tiêu mang dược phẩm còn tồn đọng sẽ thấm vào mạch nước ngầm qua hiện tượng thấm sâu (percolation); do đó, sẽ làm ô nhiễm nguồn nước uống cho con người;
* Gia súc chăn nuôi: Trong quá trình chăn nuôi hiện đại, thức ăn gia súc thường được pha trộn hormone tăng trưởng, thuốc kháng sinh, và một số dược phẩm khác tùy theo mục tiêu chăn nuôi cần nhắm đến. Từ đó, nước tiểu và phân súc vật cũng là nguồn ô nhiểm dược phẩm không kém quan trọng.
Theo thống kê ở vùng San Francisco, 45% dược phẩm không dùng nữa hay đã hết hạn được phát thải qua đường toilet, và 28% đi vào bãi rác. Hàng năm Hoa Kỳ tiêu thụ 235 triệu liều thuốc trụ sinh, và gia súc chăn nuôi (bò và gà) gậm nhấm 21 triệu cân Anh trong năm 2004.
Ảnh hưởng lên đời sống con người
Vài nghiên cứu riêng rẽ hiện nay đưa ra một số suy nghĩ về ô nhiễm dược phẩm ảnh hưởng lên con người. Số liệu nghiên cứu tuy nhỏ nhưng đã nói lên tầm quan tâm của những nhà làm khoa học hiện đại. Sự hiện diện của một dung lượng thật nhỏ của hoá chất thalidomide trong nguồn nước uống có thể ảnh hưởng lên thai nhi trong bụng người mẹ. Daughton, một nhà độc tố học phát biểu như sau:"dù dưới một dung lượng thật nhỏ, các dược phẩm (hoá chất) dù là tổng hợp hay thiên nhiên cũng ảnh hưởng ít nhiều lên cơ thể con người".
Quản lý chất thải dược phẩm
Dược phẩm là một phần quan trọng của việc duy trì sức khỏe con người, nhưng nhiều dược phẩm có chứa hóa chất độc hại có thể gây ô nhiễm môi trường nếu không được quản lý đúng cách và được thanh lọc thành chất vô hại cho con người và môi trường.
Cho đến nay, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (USEPA) vẫn tiếp tục làm việc với các nhà sản xuất dược phẩm để cập nhật các quy định của liên bang về quản lý chất thải y tế và dược phẩm.
Giảm thiểu chất thải dược phẩm
Nếu bạn thực hiện một trong những ý tưởng dưới đây nghĩa là bạn có thể làm giảm tác động của thuốc men lên môi trường của chúng ta.
1 - Làm thế nào bạn có thể làm giảm chất thải dược phẩm tạo ra tại nhà?
Bạn có thể làm giảm thiểu các loại thuốc quá hạn và trở thành chất thải ở nhà bằng cách duy trì sức khỏe cá nhân và bằng cách quản lý thuốc men khác nhau. Một chất thải dược phẩm được tạo ra khi:
• Chúng ta bị phản ứng với một loại thuốc mới;
• Liều thuốc của chúng ta cần phải được điều chỉnh;
• Chúng ta không dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ;
• Chúng ta mua hoặc chấp nhận nhiều thuốc hơn là cần thiết;
• Chúng ta nghĩ rằng chúng ta cần một viên thuốc cho mọi "thứ bịnh".
2 - Chăm sóc bản thân
- Giữ gìn sức khỏe: Nếu bạn tự chăm sóc sức khỏe của mình, có thể giúp giảm sự phụ thuộc của bạn vào thuốc, hoặc ngăn chặn sự cần thiết phải dùng thuốc trong tương lai. Bạn biết 'ngừng hay khoan' ăn. Ăn một chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên, bàn chải và chỉ tơ nha khoa cho vệ sinh răng và ngủ đủ giấc. Nó thực sự tạo sự khác biệt!
- Giảm cân quá mức có thể khiến cho bác sĩ của bạn xem lại liều lượng thuốc bạn đang dùng liên quan đến lượng đường trong máu, huyết áp và cholesterol và trầm cảm.
- Giảm căng thẳng: Dành thời gian vui chơi với bạn bè và gia đình để giúp giảm bớt căng thẳng quá mức có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe như huyết áp cao, các vấn đề tiêu hóa, và tiểu đường.
- Tham gia vào các hoạt động thư giãn như đi bộ, thiền, yoga, đọc sách và các thú tiêu khiển cá nhân.
- Quên đi sự bực bội, bớt đổ lỗi cho người khác và có trong đầu nhiều cảm xúc tiêu cực. Nghĩ tiêu cực làm cho chính bạn bị tổn thương nhiều hơn.
- Cười nhiều hơn. Ngay cả cười không có lý do có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn.
- Mời những người trẻ tuổi thưởng thức các hoạt động lành mạnh, không liên quan đến việc sử dụng ma túy hoặc rượu.
- Quan tâm đến cách bạn sử dụng thuốc trước mặt trẻ em và thiếu niên. Họ học được bằng thí dụ cụ thể, vì vậy hãy chắc chắn về lý luận để giải thích rõ ràng các loại thuốc mà bạn đang dùng.
- Kiểm tra các loại thuốc của bạn cho việc chữa trị những chứng bịnh về tâm thần, về lạm dụng ma túy. Hãy xem đó là những thông tin để trao đổi với con cái bạn.
- Khi bắt đầu một loại thuốc mới, hãy nói chuyện với bác sĩ về tác dụng phụ có thể, tương tác thuốc và các loại thuốc thay thế hoặc phương pháp điều trị có thể gây ra ít chất thải hoặc ảnh hưởng ít đến môi trường.
- Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
3 - Bạn phải làm gì với nguồn dược phẩm không dùng nữa trong nhà?
Một phần chương trình trong kế hoạch "Dược phẩm Xanh" (Green Pharmacy) là giải quyết các nguồn trên trong danh nghĩa "dược phẩm và sản phẩm dùng cho vệ sinh cá nhân (pharmaceuticals and personal care products (ppcps)).
Sự ô nhiễm nêu trên rất phức tạp dưới nhiều dạng khác nhau qua phản ứng hoá học, độc tố học, y khoa, chính sách công cộng ở từng địa phương, cùng cung cách ứng xử của con người. Các dược phẩm thông thường ảnh hưởng đến hệ sinh thái là: hormones, thuốc trụ sinh-kháng sinh, các loại thuốc điều hoà mở trong máu, dược phẩm chống nhiễm (anti-inflammatory drugs), dược phẩm dưới dạng beta-blockers, thuốc an thần, các loại dược phẩm ảnh hưởng lên sự chuyển đổi di truyền, và dược phẩm cường dương như Viagra.
Vì vậy, mỗi người trong chúng ta phải ý thức và hành động để có thể hạn chế hay triệt hạ được nguy cơ trên. Nếu bạn mở tủ thuốc gia đình ra, bạn sẽ thấy trung bình một người sống tại Hoa Kỳ có 11 toa kê thuốc trong năm 2006, theo thống kê của Kaiser Foundation, tức 3,3 tỷ toa thuốc cho năm nầy. Đó là chưa kể số thuốc được mua tại quầy hàng không cần toa bác sĩ. Kể từ bây giờ cho đến khi có phương cách chính thức của USEPA và FDA, bạn cần giải quyết các dược phẩm không dùng nữa như sau:
- Nhắc nhở mọi người chấm dứt việc đổ dược phẩm vào toilet;
- Dược phẩm không dùng cần trộn lẫn với xác cà phê hay hổn hợp phế thải của mèo để tránh kẻ gian dùng lại rất nguy hiểm;
- Dược phẩm ở dạng rắn cần được mang đến một địa diểm chỉ định qua chương trình thu hồi (take back program) ở địa phương. Phế thải nầy sẽ được đem đi thiêu đốt (incineration). Tiểu bang Illinois và Indiana đã thực hiện chương trình nầy và có cả hệ thống giáo dục cho người dân hiểu rõ thêm mức tác hại của sự ô nhiễm dược phẩm. Nếu cần biết thêm chi tiết, bạn vào www.teleosis. org để rõ thêm về chương trình nầy. Tại San Francisco, đã có 13 địa điểm cho chương trình trên, và chỉ tiêu tốn $4,000 hàng năm cho mỗi địa điểm.
Qua một vài việc làm trên, chúng ta đã thể hiện một hành động tích cực cho Dược phẩm xanh, hình thành một phong trào làm sạch môi trường và tạo thêm nhiều nhân tố mới giúp vào việc đề phòng, và chữa trị ứng hợp với chiều hướng toàn cầu hoá và bảo vệ môi trường bền vững.
Mai Thanh Truyết
Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam (VAST)
Tháng 7/2016
________________________________________
Mai Thanh Truyết
http://maithanhtruyet.blogspot.com/
"The Love of my Country will be the ruling
Influence of my Conduct." - George Washington
Posts
